Najpierw omówmy jednak trzy możliwe sytuacje, przez jakie potocznie rozumie się stosowanie memów. Najwygodniej będzie określić je jako:
POLECAMY
- Zapożyczenie cudzego mema bez edytowania go.
- Zrobienie swojego mema na popularnym wzorze.
- Zrobienie swojego mema na nieużywanym dotąd obrazku.
I właśnie w oparciu o taką strukturę omówię cały temat.
Cudzy mem
Zacznijmy od podstaw. Jeśli ktoś opublikował coś w internecie, to nie staje się to automatycznie „wspólne”. Twórcy krążących po sieci popularnych rysunków (Rynn Rysuje, Psie Sucharki itp.) mają prawo oczekiwać podpisania ich jako autorów czy zapłaty za wykorzystywanie ich prac. Bardzo łatwo zdenerwować ich sugestią, że ich praca w jakiś magiczny sposób stała się „memem” i każdy może na niej zarabiać – z pominięciem samych autorów. To samo zresztą dotyczy twórców zdjęć.
Od tej chwili posługuję się pojęciem „mem” w znaczeniu „obrazek przedstawiający postać i zawierający dodany później do niego podpis”. Jeśli znalazłeś coś takiego w internecie i po prostu chcesz tego użyć w swojej własnej kreacji, przemyśl to jeszcze raz.
O ile wiesz, kto jest autorem, a następnie ustalisz, że nie ma on nic przeciwko – w porządku. Prawdopodobnie jednak tak nie jest i ryzykujesz konfrontację z zastrzeżeniami od:
- twórcy zdjęcia,
- osoby przedstawionej na nim,
- twórcy połączenia zdjęcia z podpisem,
- możliwe, że podpis również jest fragmentem czyjegoś autorstwa.
Są mniej ryzykowne metody tworzenia memów. Pomówmy o nich.
Granica inspiracji
Prawo autorskie mówi (w uproszczeniu), że nie chroni samego pomysłu. O ile ktoś nie zastrzegł go w specjalnej bazie (mówiąc potocznie, nie opatentował go), to inna osoba może również na niego wpaść. Ochrona prawem autorskim dotyczy sposobu wyrażenia.
Zwracam uwagę, że we wspomnianych bazach zastrzeżony został lubiany – choć nieco już zapomniany – Pieseł. Podobnie jak Grumpy Cat. Wspomniane bazy znajdziesz, wyszukując ich skróty – UPRP, EUIPO oraz WIPO.
Różnicę między brakiem ochrony pomysłu a ochroną sposobu wyrażenia najlepiej wyjaśnić na przykładzie. Jeśli mam pomysł na książkę na jakiś temat i ktoś mi go „ukradnie”, prawo autorskie niezbyt mi pomoże. Jego zastosowanie przydałoby się, gdyby ktoś po prostu przekopiował treść mojej istniejącej już książki do swojego tekstu.
Przekładając tę sytuację na memy – jeśli bardzo spodobał Ci się koncept „małpki z nosem, która każe gościom w domu założyć papucie”, to Twój mem z inną małpką mówiącą o „ubraniu kapci” może być uznany za tak zwaną twórczość paralelną, czyli być może wpadłeś na to niezależnie od twórcy oryginalnego pomysłu.
Mem na wzorze
Pomówmy w takim razie o sytuacjach, w których korzystasz z gotowych obrazków – Freddie Mercury unoszący rękę w tryumfalnym geście, dziwny pan ze stocka itp. W takiej sytuacji tekst dodany do obrazka jest Twój, zatem rozmawiać będziemy jedynie o legalności „tła”. Sytuacja może wyglądać następująco:
- postać nie jest człowiekiem i nie ma praw do wizerunku (nosacz, ciężko oddychający kot),
- postać pochodzi z kreskówki itp. – o ile nie jest zastrzeżona we wspomnianych bazach, również nie ma własnych praw do wizerunku (np. instruktor narciarstwa z South Park),
- postać jest osobą znaną „w pracy” i jako taka nie może mieć pretensji za wykorzystanie jej wizerunku (Donald Trump, Drake),
- postać wyraziła zgodę na obrót jej zdjęciem – za darmo, przez każdego i w każdym kontekście, np. w przypadku obecności na zdjęciu stockowym (chłopak idący za rękę z dziewczyną i oglądający się za inną),
- pos...
